İki sayı önceki yazımızda “İrade ve Alışkanlık: Değişimi Başlatmak” konusunu ele almıştık.[1] Orada temel mesaj, başlamanın gücü ve iradeyle alışkanlık döngüsünün hayatımızdaki rolüydü. Niyet etmenin, ilk adımı atmanın ve küçük kararlarla yola çıkmanın önemine değinmiştik.
Ancak değişim yolculuğu sadece başlamakla bitmez. İnsan beyni, yeniliğe karşı hem merak hem de dirençle yaklaşır. Bu durum, alışkanlık nöropsikolojisine -yani beynin değişime verdiği tepkiye- bir kapı açar.[2] Beyin, yeni alışkanlıklar oluştururken eski yollarına direnç gösterir. Asıl soru şudur: Bu değişimi nasıl sürdürebiliriz ve küçük adımların etkisini nasıl görebiliriz? Bu yazıda, irade ve alışkanlık konusuna odaklanarak küçük ama istikrarlı adımların gücünü keşfedeceğiz.
İnsanın içinde her zaman yeniden başlama arzusu vardır. Eksik olduğunu hissettiği yönleri fark eder ve içinde sessiz bir ses yükselir: “Artık değişmeliyim.” Böyle bir farkındalık, beynin değişime hazır hâle gelmesinde ilk adımdır. Her küçük adım, Rabbimizin (cc) rızasını kazanmak niyetiyle atıldığında hem ruhsal hem de kişisel gelişime katkı sağlar. Değişim arzusu, bazen hafif bir kıvılcım gibi hissedilir bazen de kalpte derin bir çağrıya dönüşür; insanı iyiye, doğruya ve güzel olana yaklaştıran bir işarettir. Bu çağrıya kulak vermek hem dünyadaki yaşam kalitemizi hem de ahiretimizdeki manevi olgunluğumuzu güçlendirir.
Örneğin, kendimize “Her gün yirmi sayfa kitap okuyacağım, beş sayfa Kur’ân; ders dinleyip not alacağım ve tefsire başlayacağım.” gibi bir program hazırlarız. Başlangıçta bunu hevesle uygularız, ancak bir süre sonra eski düzenimize döneriz. Çünkü değişime büyük ve ani adımlarla başlamak motivasyonu hızla tüketir. Bu noktada sabır ve istikrarlı küçük adımlar, beynin alışkanlık döngüsünü zorlamadan uzun vadeli başarıyı mümkün kılar. Psikoloji alanında Walter Mischel’in Marshmallow Deneyi de küçük gecikmeli ödüllerin bile büyük başarılar getirebileceğini göstermektedir.[3]
İslami perspektiften bakıldığında da küçük ama sürekli olan çabaların önemi vurgulanır. Peygamberimiz (sav) şöyle buyurur: “Amellerin en sevimlisi az da olsa devamlı olandır.” Bu, yalnızca ibadetlerde değil, hayatın her alanında geçerlidir. Küçük ve düzenli adımlar, insanın hem ruhunu besler hem de alışkanlıklarını sağlam temellere oturtur. Günlük küçük iyilikler azimli bir şekilde yapıldığında zamanla büyük bir dönüşüme yol açar, insanın içsel olgunluğunu da pekiştirir.
Peki, bu küçük adımları hayatımıza nasıl yerleştirebiliriz? Öncelikle, büyük hedefler yerine günlük ve ulaşılabilir hedefler belirlemeliyiz. Her gün sadece beş dakika Kur’ân okumak, bir sayfa kitap okumak ya da kısa bir duayla güne başlamak başlangıçta küçük görünse de zamanla otomatik hâle gelir. Önemli olan, bu adımları devamlılıkla sürdürmek ve her küçük başarıyı fark ederek kendimizi motive etmektir.
Bunu destekleyen diğer yaklaşım, her adımı basit ve somut hâle getirmektir. Örneğin, günlük yapılacaklar listesine küçük hedefleri yazmak, hatırlatıcılar kullanmak veya ilerlemeyi not almak, çetele tutmak motivasyonu arttırır. Psikolojik araştırmalar, küçük ama sürekli adımların uzun vadede büyük değişimler yarattığını göstermektedir. Örneğin sabah kalkınca sadece beş dakika Kur’ân okumak veya günün belirli saatinde kısa bir kitap okumak küçük ama etkili bir başlangıçtır. Bu küçük adımlar zamanla alışkanlık hâline gelir ve büyük değişimlerin temelini oluşturur. Niyet, sabır ve istikrar, yalnızca kişisel gelişimi değil, aynı zamanda manevi olgunluğu ve Allah (cc) katındaki rızayı besler.
Psikolojik Stratejiler
– Hatırlatıcılar veya alarmlar kullanabilirsiniz. → Örneğin telefonunuzda sabah 07:00’de “Beş sayfa kitap oku!” hatırlatıcısı kurabilirsiniz.
– Günlük veya haftalık ilerlemeyi işaretleyin → Her gün okuduğunuz beş sayfayı işaretlemek ilerlemenizi görmenizi ve motivasyonunuzu arttırır.
– Motivasyon kaybı durumunda esneklik tanıyın → Örneğin “Bugün Kur’ân okuyamadım, yarın on dakika fazla okuyacağım.”
Küçük Adımların Günlük Uygulamaları
Başlangıç seviyesindekiler için: Çalışma alışkanlığı olmayan biri, küçük adımlarla başlamalıdır. Örneğin, uzun saatler çalışmayı hedeflemek yerine günde yirmi yirmi beş dakika ders çalışmak istikrarı sağlar.[4]
Deneyimli kişiler için: Düzenli çalışanlar, küçük adımlarla rutinlerini güçlendirebilir, odaklanmayı arttırabilir ve sürekliliği koruyabilir.
Günlük uygulama önerileri:
- Yapılabilir ve zorlamayan bir program oluşturmak
- Programa sadık kalmaya özen göstermek
- Görevleri ertelememek, işleri mümkün olduğunca erken saatte yapmak
- Boş vakitleri verimsiz işlerle harcamamak
- Düzenli bir uyku rutini oluşturmak
- Programı parçalara bölmek. Örneğin yirmi beş sayfa kitap okumak gerekiyorsa sabah beş, öğlen beş, ikindi vakti beş, akşam beş, yatsı vakti beş sayfa şeklinde okumak
- Akşam yatmadan önce günün muhasebesini yapmak.
– Bugün hedefime ne kadar uyabildim?
– Olumsuz düşüncelere kapıldım mı? Kapıldıysam onları nasıl düzeltebilirim?
– Yaptığım eksikler nelerdi?
– Hangi konularda iyi yaptığımı düşünüyorum? vb.
Bu kısa muhasebe hem farkındalığı arttırır hem de ertesi günün planını netleştirir. Başlangıçta hedefler çok küçük görünse de istikrarlı uygulamalar zamanla büyük dönüşümlere yol açar. Günlük küçük adımlar, alışkanlık hâline gelerek uzun vadede hem zihinsel hem de ruhsal gelişimi destekler.
Bu stratejiler, psikolojik olarak beynin alışkanlık döngüsünü desteklerken, İslami açıdan da azimli ve niyetli çabanın değerini arttırır. Sonuçta, küçük ve sürekli adımlar büyük değişimlerin temelini atar. Küçük adımların manevi değeri de büyüktür. Allah Resûlü (sav) şöyle buyurur: “Amellerin Allah’a en sevimli olanı az da olsa devamlı olandır.” Küçük de olsa istikrarlı bir çaba hem ruhsal gelişimimizi besler hem de Rabbimize (cc) yaklaşmamızı sağlar.
Her küçük adım, Allah rızasını kazanma niyetiyle atıldığında, sadece kişisel gelişimimizi değil, ruhsal olgunluğumuzu da besler. İstikrar ve sabır bu süreçte temel taşlardır; tökezlemeler normaldir, önemli olan pes etmeden devam etmek ve çabayı niyetle değerli hâle getirmektir. Kendine inanmak, bu yolculukta en temel başlangıçtır; çünkü kendine inanmayan bir kişi, beynine olumlu komutlar veremez ve adımlarını kalıcı hâle getiremez.
Her değişim yolculuğunda en büyük engel, mükemmeliyetçi bir başlangıç isteğidir. İnsan çoğu zaman “Bir ânda her şeyi değiştireceğim.”[5] der, ancak ani ve kapsamlı değişiklikler hem motivasyonu hem de irade gücünü hızla tüketir. Bu nedenle, sabır ve istikrarlı küçük adımlar, uzun vadeli başarı ve kalıcı alışkanlıklar için en etkili yoldur.
Mümin, niyetini tazeleyen, Allah’a (cc) kulluğunun ve hesap vereceği günün farkında olan, iki gününü peş peşe ziyan etmeyecek kadar bilinçli olandır.
Rabbim (cc), bilinçli, çaba gösteren ve kendine inanan müminlerden olmayı bizlere nasip etsin.
Selam ve dua ile…
[1] İrade ve Alışkanlık: Değişimi Başlatmak, Tevhid Dergisi, S 149, s. 39
[2] Duhigg, Charles (2014), Alışkanlıkların Gücü: Hayatta ve İşte Başarının Sırrı
[3] Çocuklara bir marshmallow verilir ve biraz beklerlerse ikinci bir marshmallow kazanacakları söylenir. Bekleyebilenler, ileriki yaşamlarında daha başarılı ve sabırlı bireyler olarak öne çıkarlar. Bu, sabrı ve iradeyi küçük adımlarla güçlendirmenin önemini gösterir.
[4] Bu süre, Pomodoro Tekniği kapsamında önerilen yirmi beş dakikalık odaklanmış çalışma süresine karşılık gelir. Tekniğe göre, yirmi beş dakikalık çalışma sonrası beş dakikalık kısa bir mola verilir ve bu döngü tekrar eder.
[5] “Şüphesiz ki insan, helu’ (sabırsız/aceleci, bencil) olarak yaratılmıştır.” (70/Meâric, 19)
