Rahmân ve Rahîm olan Allah’ın adıyla,
Kovulmuş şeytandan Allah’a sığınırım.
“Gökleri ve yeri yaratan kimse, onların benzerini, yaratmaya kâdir olmaz mı? Elbette (kâdirdir). O (çokça yaratan) El-Hallâk, (her şeyi bilen) El-Alîm’dir. Bir şey dilediğinde, emri ona: ‘Ol!’ demesidir. O da oluverir. Her şeyin otorite ve hükümranlığını elinde bulunduran (Allah), tüm eksikliklerden münezzehtir ve O’na döndürüleceksiniz.”[1]
Gökte de yerde de tek ilah olan Allah’a hamd; yaratılmışların en hayırlısı olan, Allah’ın seçilmiş elçisi Muhammed’e salât ve selam olsun. Önceki yazımızda Zühre gezegeninin yörünge özelliklerinden ve ayrıntılı olarak tarihçesinden, eski toplumlardaki konumundan bahsetmiştik. Bu yazımızda da bu parlak gezegenin fiziksel özelliklerini ve yapısını yakından inceleyeceğiz, inşallah.
Zühre, sıralama olarak Güneş’e en yakın ikinci gezegen ve bizim en yakın komşumuzdur. Dünya ile Zühre boyutları bakımından benzer, ancak diğer özellikleri bakımından birbirlerinden epeyce farklı iki kayaç gezegendir.
Zühre gezegeni büyüklük olarak gezegenimize çok benzemektedir. Zühre’nin çapı, Dünya’nınkinden sadece 600 km daha küçüktür. Kütlesi ise Dünya’nın kütlesinin yaklaşık %82’si kadardır. Zühre’nin yüzeyindeki bir cisme etki eden çekim ivmesi Dünya’nın yüzeyindekine benzerdir. Yani o gezegende yürüyor olsaydınız ağırlığınız Dünya’nın yüzeyindekinden sadece biraz daha az olurdu. Bu benzerliklere rağmen Zühre’nin diğer özellikleri gezegenimizden çok farklıdır.
Zühre; Güneş Sisteminde Güneş’e uzaklık bakımından ikinci, sıcaklık bakımından da birinci sıradaki gezegendir. Güneş’e uzaklık bakımından ikinci sırada olmasına rağmen en sıcak gezegen olmasının nedeni, atmosferinin gelen Güneş ışınlarının dışarı çıkmasına izin vermemesidir.
Zühre’nin Atmosferi
Zühre gezegeni ortalama 456 oC (santigrat) derecelik yüzey sıcaklığıyla cehennemi anımsatan bir atmosfere sahiptir. Zühre’nin çok sıcak olmasının nedenlerini şöyle sıralayabiliriz:
Zühre gezegeni Güneş’e, Dünya’ya göre yaklaşık 42 milyon km daha yakındır.
Zühre’nin atmosferi, %96 oranında bir sera gazı olan karbondioksitten oluşmaktadır. Sera gazları, Güneş’ten gelen enerjinin bir kısmının, gezegenin yüzeyinden yansıyarak tekrar uzaya yayılmasını engellemesiyle ısının gezegenin atmosferinde hapsolmasına ve sıcaklığın yükselmesine neden olur. Aynı zamanda sera etkisi nedeniyle Zühre’nin gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkı da oldukça azdır.
Zühre’nin yaklaşık 120 km kalınlığında çok yoğun bir atmosferi bulunmaktadır. Zühre’nin atmosferinde, yüzeyden yaklaşık 33 km yükseklikte başlayıp 61 km yüksekliğe kadar ulaşan kalın bir bulut katmanı bulunur. Bu bulut katmanı büyük oranda sülfürik asitten oluşur. Bu nedenle eğer Zühre’nin yüzeyinde olsaydınız hiçbir zaman yıldızları göremezdiniz.
Güneş’ten gelen ışınların büyük bir kısmı Zühre’nin atmosferindeki kalın bulut tabakası tarafından uzaya geri yansıtılır. Bundan ve Dünya’mıza en yakın gezegen olmasından ötürü, Ay’ın olmadığı gecelerde gökyüzündeki en parlak gök cismi olarak görülür.
Zühre’nin atmosferi çok yoğun olduğu için gezegenin yüzeyinde hissedeceğiniz atmosfer basıncı, Dünya yüzeyindeki basıncın yaklaşık 91 katı kadar olur. Bu basınç değeri yaklaşık olarak okyanusun 900 metre derininde hissedeceğiniz basınca eş değerdir.[2]
Zühre’nin İç Yapısı ve Yüzey Özellikleri
Dünya ile neredeyse aynı büyüklüğe ve yoğunluğa sahip olan Zühre muhtemelen gezegenimizle aynı iç yapı ve kimyaya da sahiptir. Gezegenin kalbinde katı bir merkez ile eriyik hâlindeki bir dış katmana sahip 6000 km çapında metal bir çekirdeğin olduğu düşünülüyor. Çekirdeğin etrafında ise kalınlığı 3000 km’yi bulan erimiş sıcak kayaçlardan oluşan kalın bir manto tabakası bulunduğu; bu manto tabakasının da üzerini kaplayan ve volkanik kayaçlardan (bazalt) oluşan kırılgan kabuk kısmının kalınlığının ise 20 km olduğu tahmin ediliyor.
Zühre, Dünya’mıza benzer bir iç yapıya sahip olmasına rağmen gezegenimize kıyasla zayıf bir manyetik alana sahiptir. Bunun nedeni Zühre’nin kendi ekseni etrafında çok yavaş dönüyor olmasıdır.
Zühre’nin çekirdeği muhtemelen Dünya’nınki gibi çoğunlukla demir ve nikelden oluşmaktadır, ancak yoğunluğundaki düşüklük çekirdekte kükürt gibi daha hafif elementlerin de bulunabileceğine işaret ediyor. Yine Dünya’da olduğu gibi gezegenin iç ısısıyla sıvılaşan kayaç yapıdaki manto, konveksiyon akıntılarıyla yavaşça aşağı ve yukarı doğru hareket etmektedir. Bu akımlar erimiş kayaçları kabuktan dışarı iterek yüzeyde volkanlar oluşturur.[3]
Zühre’nin ikinci en yüksek dağı ve en yüksek yanardağı olan 8 km yüksekliğindeki Maat Mons Yanardağı. Zühre’nin yüzeyinin bu perspektif görünümü Magellan Uzay Sondası’nın radar görüntülerine dayanmaktadır. Ön planda uzun lav akıntıları görülmektedir.
Mantonun üzerinde ince bir katman hâlinde bulunan kabuk; bazalt ve diğer silikatlı kayaçlardan oluşur. Bazı kısımlarda mantonun üst bölümündeki büyük volkanik kuvvetler kabuğun üzerinde şişkinlikler oluşturur.
Bu şişkin yapılar, taraklı kenar kubbeleri olarak adlandırılır. Kenarlarında toprak kayması gibi toplu yıkım olaylarına maruz kaldıkları düşünülüyor. Bazen bu şişkinliklerin etraflarına dağılmış enkaz birikintileri görülebilir.
Zühre’nin Alfa Bölgesi’ndeki gözleme kubbelerinin, Magellan Uzay Sondası radar görüntülerine dayanarak bilgisayar tarafından oluşturulan perspektif görünümü.
Zühre’nin yüzeyinin diğer benzersiz özellikleri, novalar (magma püskürtüsü) ve araknoidlerdir (örümcek ağı çatlakları). Bir nova, büyük miktarlarda magma yüzeye püskürdüğünde görüntü alan radar için oldukça yansıtıcı olan yayılmış sırtlar ve hendekler oluşturduğunda meydana gelir. Bu hendekler magma odasının çökmesinden kaynaklanan bir çöküntünün oluşturduğu, lavın çıktığı merkezi nokta etrafında simetrik bir ağ meydana getirir.
Zühre’de Araknoid (Örümcek Ağsı) Yüzey Şekli
Zühre’nin yüzeyi ve coğrafyası, 20. yüzyılın son çeyreğine değin, gezegen bilimi tarafından bazı özellikleri ortaya çıkana kadar bir spekülasyon konusuydu. Çünkü karbondioksitten oluşan yoğun atmosferi ve kalın bulut tabakaları gezegenin yüzeyinin uzaydan görünmesine imkân vermiyordu. 1975 ve 1982 yılları arasında gönderilen Venera isimli Rus yapımı iniş araçları, ilk defa Zühre yüzeyine inişler yaparak tortu ve nispeten köşeli kayalarla kaplı gezegen yüzeyinin görüntülerini Dünya’ya yolladı.
1975 yılında Sovyet iniş aracı Venera 9 tarafından gönderilen bu (sol alttaki) görüntünün, başka bir gezegenin yüzeyinden çekilen ilk fotoğraf olması nedeniyle astronomide özel bir yeri vardır.
Zühre’nin Yörüngesi
Zühre’yi diğer gezegenlerden ayıran önemli bir özelliği, kendi ekseni etrafında Dünya ve Güneş Sistemi’ndeki bilinen diğer gezegenlerin tersi yönünde dönmesidir. Bu yüzden bu gezegende Güneş batıdan doğar ve doğudan batar. Ancak bu ters dönüş hareketinin nedeni tam olarak aydınlatılabilmiş değildir.
Zühre’nin dönüş yönündeki farklılığın sebebiyle ilgili olarak kabul edilen görüşlerden birine göre Zühre de başlangıçta kendi ekseni etrafında diğer gezegenlerle aynı yönde, saat yönünün tersinde dönüyordu. Ancak daha sonra dönme ekseni 180o değişti (yani eksen eğikliği 180o oldu). Bu görüşe göre aslında Zühre baş aşağı şekilde aynı yönde dönmeye devam ediyor. Bilim insanlarınca bu değişimin, Güneş’in güçlü kütle çekiminin Zühre’nin yoğun ve kalın atmosferi üzerinde sahip olduğu güçlü gelgit etkisi ve Zühre’nin çekirdeği ile manto tabakası arasındaki sürtünme etkisiyle meydana geldiği düşünülüyor.[4]
Zühre’nin kendi etrafında dönüşünü tamamlaması Dünya günü olarak 243 gün sürer ve bu dönüş hızıyla kendi ekseni etrafında en yavaş dönen gezegen özelliğini alır.
Zühre, Güneş etrafındaki yörüngesini ise yaklaşık 225 günde tamamlar. Kendi ekseni etrafında ve Güneş’in çevresinde dönme süreleri birbirine yakın olduğu için Zühre’nin bir günü Dünya’dakinden oldukça farklıdır. Zühre’de gün doğumu 117 Dünya gününde bir olur ve bu da Zühre yılına göre yılda sadece iki kez gün doğumu gerçekleştiği anlamına gelir.[5]
“Göklerin, yerin ve ikisi arasındakilerin Rabbidir. Doğuların da Rabbidir.”[6]
Sayılarla Zühre
Çapı: ~12.102 km
(Dünyamızın çapı ~ 12.700 km)
Kütlesi: ~4,9 x 1024 kg
(Dünya’nın kütlesinin yaklaşık %82’si kadar)
Yüzey Sıcaklığı: min. 438 oC, ort. 456 oC
max. 482 oC
Güneş’e Uzaklığı: ~108.200.000 km
Yörünge Dönüş Süresi: ~224 Dünya günü
(Güneş etrafındaki dönüş süresi)
Ortalama Yörünge Hızı: ~35 km/sn
(1 saniyede 35 km)
Yıldızıl Gün Süresi: ~243 Dünya günü
(Kendi ekseni etrafında dönüş süresi)
Ekvatoryal Dönüş Hızı: ~6,52 km/sa
(1 saatte 6,52 km /Dünyamızın dönüş hızı 1 saatte ortalama 1670 km )
Zühre’yi Ziyaret Eden Uzay Araçları: Venera Programı Uzay Araçları (Sovyet Rusya) Vega 1-2 (Sovyet Rusya), Mariner Programı Uzay Araçları (Amerika), Pioneer Venus 1-2 (Amerika), Magellan Uzay Sondası (Amerika), MESSENGER (Amerika), Venüs Ekspress (Avrupa Uzay Ajansı), Akatsuki (Japonya Uzay Ajansı)
Zühre’yi Ziyaret Etmesi Planlanan Uzay Araçları: VERITAS (Amerika), EnVision (ESA Avrupa Uzay Ajansı), DAVINCI (ESA Avrupa Uzay Ajansı), Bepi Colombo (ESA- JAXA Avrupa ve Japon Uzay Ajansları), Venera–D (Rusya), Shukrayaan-1 (Hindistan)
Zühre Hakkında Bilinmesi Gereken 10 Bilgi
1. Güneş’e en yakın ikinci gezegendir.
2. Güneş Sistemi’ndeki en sıcak gezegendir. Yüzey sıcaklığı 482 oC’ye kadar ulaşabilir.
3. Zühre’nin yüzey sıcaklığı sera etkisi nedeniyle gece ve gündüz pek değişmez.
4. Zühre’nin yüzeyindeki atmosfer basıncı Dünya’dakine göre yaklaşık 91 kat daha büyüktür.
5. Yörüngesi çembere en yakın olan gezegendir.
6. Zühre kendi ekseni etrafında diğer gezegenlere göre ters yönde döner.
7. Zühre’nin bir günü bir yılından daha uzun sürer.
8. Dünya dışında bir uzay aracıyla incelenen ilk gezegendir.
9. Yüzeyine ve yörüngesine en çok uzay aracı gönderilmiş gezegendir.
10. Bir halkası ve uydusu yoktur.
Rabbimizin bizlere musahhar kıldığı Dünya’mızın da içinde bulunduğu Güneş Sistemi’ni detaylı olarak öğrenmeye çalıştığımız yazı dizimizin bu bölümünde Zühre gezegenini keşfetmeye çalıştık. Bir sonraki sayımızda tekrar görüşmek ümidiyle Allah’a emanet olun…[7]
[1] 36/Yâsîn, 81-83
[2] Tübitak Bilim Genç Dergisi, Güneş Sistemini Tanıyalım: Venüs, Doç. Dr. Selçuk Topal; İçeriğe ulaşmak için sayfanın aşağısında yer alan karekodu okutabilirsiniz.
[3] TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, Gezegenler, Etkileyici Görsellerle Güneş Sistemimiz, s. 60
[4] TÜBİTAK Bilim Genç Dergisi, Venüs Neden Dünya’nın Tersi Yönde Dönüyor?, Dr. Tuba Sarıgül; İçeriğe ulaşmak için sayfanın aşağısında yer alan karekodu okutabilirsiniz.
[5] TUA (Türkiye Uzay Ajansı, Venüs makalesi; İçeriğe ulaşmak için sayfanın aşağısında yer alan karekodu okutabilirsiniz.
[6] 37/Saffât, 5
[7] Bu yazıdaki sayısal ve teknik bilgiler için Wikipedia İnternet Ansiklopedisi, Venüs isimli maddeden ve TÜBİTAK Bilim Genç Dergisi İnternet Sitesi, Güneş Sistemini Tanıyalım: Venüs isimli makaleden; görseller için NASA internet sitesi fotoğraf arşivinden faydalanılmıştır.; İçeriğe ulaşmak için sayfanın aşağısında yer alan karekodu okutabilirsiniz.
İlk Yorumu Sen Yap