Rahmân ve Rahîm olan Allah’ın adıyla…
Hamd âlemlerin Rabbi olan Allah’a, salât ve selam Nebi’sine olsun.
Hayatımızı kendi içimize doğru içsel bir yolculuk olarak tanımlarsak, bu içsel yolculukta karşımıza çıkan birçok önemli kavramdan bahsedebiliriz; öz şefkat, özdenetim veya özsaygı gibi. Özgüven de bu kavramlardan sadece biri. Biz de sizler için dergimizin bu ve gelecek sayısında özgüven konusunu işleyeceğiz. Özgüven kavramına bu yazımızda çocukların gözünden, gelecek sayımızda ise yetişkinlerin gözünden bakmaya çalışacağız. Yazımıza özgüveni tanımlayarak başlayalım ardından hayatımızdaki yansımalarına bakalım.
Özgüven kavramı üzerine birçok araştırma yapılmış ve çeşitli şekillerde tanımlanmıştır. Çoğu teorisyen özgüveni bir kişilik özelliği olarak tanımlasa da biz burada Feltz’in kavramına vurgu yaparak tanımlayacağız. Özgüven “kişinin spesifik bir faaliyeti yaparken başarılı olacağına dair inancı” olarak tanımlanabilir.[1] Bir örnekle açıklamak gerekirse bir kişi kitap yazma konusunda kendine güvenebilir, (başarılı olabileceğine inanabilir) ancak şiir yazma konusunda kendinde bu beceriyi görmeyebilir. Çok iyi kitaplar yazmış olsa da bu kişinin diğer konularda veya genel olarak özgüveni düşük olabilir. Bu inancı -kendine olan güveni- ise kişinin başarılı olmasında önemli bir unsurdur. Müslimlerin özgüven anlayışı Allah’a (cc) karşı hüsn-ü zan inancıyla kayıtlıdır. Müslimler ortaya bir çaba koyduklarında bunu fiili dua kabul eder, fiili dualarını sözlü duayla desteklerler. Sonra da Allah’ın (cc) hiçbir çabayı zayi etmeyeceğine inanırlar. İşte bu, Allah’ı (cc) tanımanın semeresi olan özgüvendir. Bunun en çarpıcı örneği Bedir Savaşı’dır. Sayı ve teçhizat yönünden müşriklerden az olmalarına rağmen, Allah’ın zafer vaadine inanarak/güvenerek savaştılar ve kazandılar.
Özgüvenin Hayatımızdaki Yansıma Noktaları
Anne babalar sıklıkla çocuklarının özgüvenini nasıl geliştirecekleri konusunda sorular sorarlar. Bunun öncesinde ebeveynlerin çocuklarının durumunu iyi ayırt etmeleri gerekir. Mesela bazı ebeveynler yerinde durmakta zorlanan ve sınırsız davranıp kurallara uymayan çocukları yüksek özgüvenli zannedebiliyor veya sessiz, sakin çocukları daha düşük özgüvenli olarak görebiliyorlar.[2] Oysaki Rabbimiz her birimizi farklı fıtratlarda yaratmıştır. Her çocuğun biricik olduğu ilkesini hatırlamalıyız. Çocuklar söz konusu olduğunda farklı kişilik özellikleri, farklı duygu durumları, davranış örüntüleri karşımıza çıkar.[3]
Peki, “Çocuğumun özgüvene sahip olup olmadığını nasıl anlayacağım?” diyorsanız aşağıda sizler için özgüvene sahip kişilerin bazı özelliklerinden bahsedelim.
1. Yaptıklarının arkasında durabilen, sorumluluk alabilen
2. Dış etkenlere daha az bağımlı olan
3. Hata yapmaktan korkmayan
4. Karar verme becerisine sahip
5. Problemlerle karşılaştığında çözümlemek için çabalayan
6. Kendini ifade etme becerisine sahip[4]
Özgüven Eksikliğinin Olası Sebepleri ve Sonucu
Çocuklarda özgüven eksikliğinin olası sebeplerine baktığımızda;
Yaşamın ilk yıllarında bakım vereni ile güven ilişkisinin kurulmaması,
Çocuğa bağımsızlaşması için alan tanınmaması,
Koşul içeren sevgi cümleleri (Eğer anneyi dinlemezsen seni sevmeyeceğim vb.)
Kontrolcü ebeveynlerin çocuğun hatalarına fazla tepki vermesi
Yaşanan üzücü deneyimler, travmalar
Otoriter/baskıcı veya aşırı himaye edici şekilde çocuk yetiştirme
Özgüveni düşük anne-baba rol modeli vb. olarak sıralanabilir.[5]
Bu sebeplere binaen çocuklarda düşük özgüven görülebilir. Eleştirilmekten korkma, başarısızlıktan ve mücadeleden kaçınma, hemen suçlandığını zannetme, bundan dolayı yaptığı işi bırakma eğilimi çocuklarda özgüven eksikliğinin negatif sonuçlarına örnek gösterilebilir.[6] Bu çocuklarda aynı zamanda başkalarının onayına ve beğenisine çok fazla ihtiyaç duyma görülür.[7] Genel anlamda özgüveni yüksek çocuklarda ise mutlu oldukları, kendilerini değerli hissettikleri, insanlara ve kendilerine karşı olumlu bir bakış açısına sahip oldukları, problemler karşısında çözüm odaklı davrandıkları, zorlukları aşabileceklerine inandıkları, değiştiremeyecekleri durumları ise kabullenmeye daha yatkın oldukları, stres altında öz yıkım düşüncelere daha az başvurdukları, gerçeklik algılarının olduğu, hedeflerine ulaşmak için çabaladıkları ve sorumluluk aldıkları gözlemlenmiştir.
Çocukların Özgüvenini Arttırma Yolları
Özgüven söz konusu olduğunda doğal olarak geliştirici birçok unsurdan bahsedebiliriz:
1. Koşulsuz Kabul, Sevgi ve Saygı: Yukarıda her çocuğun biricik olduğundan ve farklı özelliklere sahip olduklarından bahsetmiştik. Dışa dönük, konuşmayı seven, hareketli, üretken, meraklı, sorgulayan; içe dönük, kalabalığı veya gürültüyü sevmeyen, yalnızlıktan hoşlanan, sakin, konuşmayı sevmeyen… Halk arasında “Beş parmağın beşi de bir değildir.” deyimi bu durumu tarif ediyor olsa gerek. Tüm parmaklarınızı olduğu gibi mi kabul ediyorsunuz, yoksa bu kısa sevmiyorum veya bu uzun seviyorum mu diyor musunuz? Ayırt etmek mümkün olmuyorsa parmaklarınızı olduğu gibi kabulleniyorsunuz demektir. Aynı ebeveynlerin çocuklarına koşulsuz kabul sağlamaları gibi. Tüm özellikleri ile çocuğunuzu kabul etmek, var olduğu karakter özellikleri ile birlikte bir şart öne sürmeden sevginizi vermek. Çocuğunuzun doğasını ve farklılıklarını kabul etmek, ona saygı duyarak yaklaşmak ona özgüven kazandırmanın yapı taşıdır.[8] Fakat koşullu veya tehditkâr şekilde onunla iletişim kurmanız çocukta hem güven duygusuna zarar verir hem de kaygıyı tetikler.[9]
2. Çocuklarınızın Hayallerine Saygı Duyma: Yaratıcılığın hızla geliştiği çocukluk döneminde çocukların birçok hayali olabilir. Size mantıklı gelmese dahi çocuklarınızın hayallerine ve denemek istediği fikirlere saygı duymanız özgüvenini geliştiren bir tutum olarak karşımıza çıkmakta. Bu hayalleri ve fikirleri deneyimlemesi için yardımcı olmak ve destelemek keza çocuğunuzun özgüvenini arttıracaktır.
3. Model Olma: Ebeveynlerin rol model olması gereken bir konu da özgüvendir. Hatalarınızı üstlenerek, bunları dile getirerek, başarısız olmaktan çekinmeyerek, kendinizi ifade ederek çocuklarınıza rol model olabilirsiniz. Sizden modelleyerek edineceği bu davranış örüntüleri çocuğunuzun özgüvenini arttıracaktır.
4. Sorumluluk Verme ve Takdir Etme: Çocuğunuz için verilen küçük görevler çocuğunuza güvendiğinizi, kendini gösterebileceği bir fırsatı verdiğinizi ve onu önemsediğinizi gösterir. Sofrayı beraber toplamak, evi beraber temizlemek, kitaplığı düzenlemek gibi… Bu görevlerde başarılı veya başarısız olduğu her iki durumda da çabasını takdir etmeli, onu cesaretlendirmelisiniz. Böylelikle hem sorumluluk vererek hem de takdir ederek özgüvenini geliştirmesine yardımcı olabilirsiniz. Çocuğunuzun yaşına göre gelişimsel özellikleri bilmeniz bu adımı uygulamanıza ve çocuğunuzdan beklentilerinizi yaşına uygun şekilde düzenlemenize yardımcı olacaktır.[10]
5. Kıyaslamama: Kıyaslanmak kişide yetersizlik duyguları oluşturur. Sorumluluk vererek ve kıyaslamayarak yetkinlik hissini oluşturmanız özgüven gelişimine katkıda bulunacaktır.
Çocuğunuzun seviyesine inerek onu dinlemek, sorgulamasına izin vermek, kuralları uygulama konusunda tutarlı olmak, sözlü, fiziksel veya psikolojik şiddet uygulamamak, oyun oynamasını desteklemek, güçlü özelliklerini ön plana çıkarmak, hobiler geliştirmesine yardımcı olmak diğer özgüveni geliştirici adımlar olarak sıralanabilir.[11]
Sevgili Müslim anne babalar, altını kalın çizgilerle çizerek size önemli bir noktayı hatırlatmak istiyorum. Her çocuğun biricikliği hasebiyle özgüveni deneyimleme şekli farklıdır. Çocuğunuz sessiz, sakin veya içe dönük olabilir fakat özgüven sahibi bir birey olarak yetişme imkânına sahip. Lütfen fıtratına has bir şekilde özgüveninin şekillenmesine izin verin.
Bu yazımızda özgüvenin ne olduğundan ve çocuklarda özgüven eksikliğinin sebeplerinden bahsettik. Ve son olarak değerli ebeveynlerimize çocuklarının hayat yolculuklarında onlara yardımcı olacak özgüvenlerini geliştirici birkaç adımdan söz ettik. Gelecek sayımızda siz ebeveyn ve yetişkinleri misafir edecek ve “Yetişkinlerde Özgüven” konusundan bahsedeceğiz.
İlmin ve amelin sahibi El-Kerîm olan Rabbimize bizleri ilim ve amelinden rızıklandırması duası ile…
[1]. Feltz, Deborah L. Ph. D., Self-Confidence and Sports Performance. Exercise and Sport Sciences Reviews: January 1988 – Volume 16 – Issue 1 – p 423-458
[2]. Sarı, E. (2016). Çocuklarda Özgüven Gelişimi: Özgüven, basitçe tanımlamak gerekirse, insanın kendisine yapabileceklerine duyduğu güven ve kendisini sevme kapasitesidir (Vol. 28). noktaekitap.
[3]. Akbıyık, Y. (2022). Özgüven Sahibi Lider Çocuklar Yetiştirmek. Farklı Disiplinlerin Bakış Açısıyla Dijital Dünyada Çocuk, 81.
[4]. Sarı, E. (2016). Çocuklarda Özgüven Gelişimi: Özgüven, basitçe tanımlamak gerekirse, insanın kendisine yapabileceklerine duyduğu güven ve kendisini sevme kapasitesidir (Vol. 28). noktaekitap.
[5]. Sarı, E. (2016). Çocuklarda Özgüven Gelişimi: Özgüven, basitçe tanımlamak gerekirse, insanın kendisine yapabileceklerine duyduğu güven ve kendisini sevme kapasitesidir (Vol. 28). noktaekitap.
[6]. Okyay, B. (2012). Yönetici ve çalışanların özgüven düzeyleri ile kişisel gelişim inisiyatifi alma becerilerinin karşılaştırılması (Master’s thesis, Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
[7]. Turan Başoğlu, S. (2007). Sınav kaygısı ile özgüven arasındaki ilişkinin erinlik döneminde incelenmesi (Master’s thesis, Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
[8]. Akbıyık, Y. (2022). Özgüven Sahibi Lider Çocuklar Yetiştirmek. Farklı Disiplinlerin Bakış Açısıyla Dijital Dünyada Çocuk, 81.
[9]. Danışman, P., & Türkmen, G. Çocukluk ve Ergenlik Dönemlerinde Özgüven. Arel Koleji Sayı: 44 2018, 16.
[10]. Sarı, E. (2016). Çocuklarda Özgüven Gelişimi: Özgüven, basitçe tanımlamak gerekirse, insanın kendisine yapabileceklerine duyduğu güven ve kendisini sevme kapasitesidir (Vol. 28). noktaekitap.
[11]. Danışman, P., & Türkmen, G. Çocukluk ve Ergenlik Dönemlerinde Özgüven. Arel Koleji Sayı: 44 2018, 16.
İlk Yorumu Sen Yap