Notlama ve yazılı değerlendirme yapmadan sayıca birçok kitap okumak ile söz konusu yöntemi uygulayarak bir kitabı birden fazla kez okumak arasında büyük bir fark vardır.
İlki, kişi için önemli ve gerekli birçok malzemeyi bir depoya gelişigüzel istiflemeye benzer. İkincisi ise âdeta bir peyzaj mimarisi gibi çevremizdeki, görüntüsü hoş olmayan alanların, tıpkı bir boyanın, tablo üzerinde ahenkle raks ederek oluşturduğu muazzam bir manzara resmi gibi estetik bir düzenleme sanatını andırır. İstediğiniz rengin istediğiniz tonunu dilediğiniz anda görme imkânınız her zaman için vardır.
Malum, istisnalar hariç, günümüzde hemen hemen hiç kimse Zeyd b. Harise’nin radiyallahu anh, İmam Şafiî’nin veya İbni Teymiyye’nin rahmetullahi aleyhima hafızasına sahip değildir. Bunun böyle olmasında modern yaşam tarzının, konformizmin ve değerlerin büyük ölçüde aşınmış olmasının etkisi vardır.
Kitap okuma ve okunan kitaptan olabildiğince istifade edebilmede herkesin nasibi aynı değildir elbette. Bunda kişinin hafıza gücü ve okuduklarının kendi hayatında pratik bir karşılığının olup olmaması gibi kitaptan istifade aracı olarak notlamalar ve yazılı değerlendirmeler yapıp yapmadığıyla da ilgilidir.
Kitabın belli bazı bölümlerinden not almak ile kitap raporu veya kitap değerlendirme yazısı yazmak biri birinden farklıdır. Kitap raporu, telif edilmiş kitap ve makale gibi herhangi bir eser hakkında bir okurun kitapseverlerin veya diğer ilgililerin istifadesine sunmak için kaleme aldığı, tanıtıcı olmakla birlikte üzerine çalıştığı ve esere kısmi yorumlarda bulunduğu metindir.
Kitap raporu sadece kitabın içeriğine yönelik bilgilendirmede bulunur, değerlendirme yazısında ise ele alınan içerik yazının yalnızca bir kısmını teşkil eder.
Eğer değerlendirme yazısı ayrıntılı bir tarzda yazılmışsa akademik bir niteliğe bürünür. Değerlendirme yazısı bu ve diğer bazı yönleri itibariyle kitap raporundan farklıdır.
Bir kitabın notlandırılması dışında söz konusu eserin raporlaştırılmasından veya hazırlanacak değerlendirme yazısından beklenen; değerlendirilen metnin konusuna ve bu konunun işleniş şekline, öne sürülen düşünceleri kritik ederek yapıcı yorumlar getirmesidir. Ayrıca öne çıkan düşüncelerin eleştirel bir üslupla tahlilinin yapılması, görüşlerin tutarlılığının ve kaynakların kullanılış şeklinin tartışılması gerekir.
Kitap raporu veya değerlendirme yazısının nasıl yazıldığına gelince.
İlki, kitap raporu veya değerlendirme yazısı yazmaya başlamadan önceki süreç, ikincisi de değerlendirilecek metnin okunma süreci ve yazıya hazırlık olarak ikiye ayrılabilir. Bu iki ayrı süreçten sonra raporlaştırma ve değerlendirme yazısı kaleme alınabilir.
Kitap okunurken aşağıda sıralanacak hususların not alınması değerlendirme sürecinde kitap raporunu hazırlayacak veya değerlendirmeyi yapacak kişiye yardımcı olacaktır. Böylelikle kişi tespitlerini ve kitabın muhtelif yerlerindeki referans noktalarını aramak için geriye dönmek zorunda kalmayacaktır.
1. Yorumlamaya veya değerlendirmeye tabi tutulan kitap ile ne amaçlanmıştır?
2. Yazar bu amacı açıkça belirtiyor mu, yoksa değerlendirmeyi yapan kişinin kitaptan çıkarımda bulunması mı gerekmektedir?
3. Kitabın ortaya koyduğu bir ana fikir mevcut mudur?
4. Kitapta biri birini takip eden konular arasında irtibat nasıl sağlanıyor, olaylar ya da şahıslar nasıl betimleniyor, kitap içerisinde bunlar nasıl bir önem sırasına sokuluyor?
5. Kitabın yazarı söz konusu çalışmasını bir analiz biçimine veya bir teoriye mi dayandırıyor yoksa hissiyatına göre mi düşünceler serdediyor?
6. Raporlaştırmayı, değerlendirmeyi veya yorumlamayı yapana göre kitabın yazarının ileri sürdüğü görüşler ile yorumlar bütünsel olarak mantıklı ve tutarlı mıdır?
7. Kitapta işlenen konu açıklığa kavuşturuluyor mu yoksa daha bulanık bir hâle mi gelmektedir?
8. Kitapta serdedilen analizlere ya da yorumlara siz bir alternatif sunabilir misiniz?
9. Kitapta yer alan fikirler ve olaylar geniş bir zeminde bağlamına oturtulabilmiş midir?
10. Kitabın yazarı ele aldığı konuya odaklanabilmiş ve hakkını verebilmiş midir?
11. Kitabın yazarının yaklaşımı okurun konuyu daha iyi anlamasına yardımcı oluyor mu?
Kitap yazarının işlediği konuda temas etmediği ve/veya görmediği kısımlar var mıdır? Bu kısımlar söz konusu kitabın etkisini zayıflatıyor mu? Böyle bir durumda yazarın kitap ile hedeflediği amacın anlaşılması kolaylaşıyor mu?
12. Kitap iyi, anlaşılması kolay ve akıcı bir üslûpla mı yazılmış, yoksa anlaşılmasını zorlaştıracak şekilde ağır ifadeler ve anlaşılması için (sözlüğe başvurmak zorunda kalmak gibi) ekstra çaba gerektirecek bir terminoloji mi kullanılmıştır?
13. Kitabın yazarı ne tür kaynaklara başvurmuştur ve kullandığı kaynaklara ya da konuya dair okuyucusunda başka kaynaklara yönlendirici bir motivasyon sağlayabilmekte midir?
14. Kitabın konusuyla ilgili temel kaynaklara değiniyor mu yoksa kaynak belirtme ihtiyacı hissetmemiş midir?
15. Değerlendirmeye konu olan kitap yeni bir saha açıyor mu? Şu ana kadar genel kabul gören yaklaşımları değiştiriyor mu yoksa kabul edilmiş görüşleri yineleyip belirli bir görüşün taraftarlığını mı yapıyor?
16. Kitap farklı ve yeni bir usûl ya da yaklaşımın kapısını açıyor mu?
17. Söz konusu kitap başka eserlere yahut eser müelliflerine bir sataşma içeriyor mu?
Kitap Raporunu yazmak için öncelikle kitabın okunmuş, üzerinde düşünülmüş, yazılacak değerlendirme yazısının ana noktaları belirlenmiş olmalıdır.
Zikrettiğimiz bu hususların kitap raporunda nasıl yer alacağı düşünülmeli, temel noktaları belirleyecek bir yazı planı yapılmalıdır. Yazı planı en temelde giriş, gelişme ve sonuç kısımlarından oluşacak şekilde tasarlanmalıdır. Kitap okunurken alınmış olan notlara geri dönülmeli ve tespitler önem sırasına göre sıralanmalıdır. Bu, kitap raporunu yazan için odaklanılması gereken tartışma alanını gösterecektir.
Kitap Raporu çalışmasını düzenlerken, şu hususların içerikte yer aldığından emin olmalıdır.
1. Üzerinde çalışılan kitabın konusunu ve ana tartışmasını sunacak kısa, etkileyici bir giriş yapmak.
2. Kitabın özet bir tanıtımı.
3. Yorumlanan kitaba dair tespitlerin, metnin güçlü ve zayıf yönlerinin birbirleriyle irtibatlı, mantıksal bir sıra içinde ve etkili bir tarzda sunumu.
4. Kitap Raporunu hazırlayanın temel fikirlerini ve önemli vurgularını toparlayan sonuç bölümü.
Kitap Raporu tamamlandıktan sonra dikkatle okunmalı, dil bilgisi ve yazım kurallarına uygun olmayan unsurlar düzeltilmeli, yeterince açık ve anlaşılır olmayan kısımlar açıklığa kavuşturularak kolayca anlaşılır bir şekilde yeniden gözden geçirilmelidir.
Bu tür bir çalışmanın yapılmasının amaçlarından biri de söz konusu kitabı henüz okumayan kitapseverlere kitapla ilgili fikir verici ve tanıtıcı bilgiler takdim etmektir. Böylelikle hedef okur kitlesi, kitabı henüz edinmeden ve okumadan evvel kitap hakkında faydalı tanıtıcı bilgilere özet olarak ulaşmış olacaktır.
Bugün piyasada “İslami kitap” olarak nitelendirilen binlerce kitap basılmakta ve dağıtımı yapılmaktadır. “İlmî eser” diye hadis inkârcılığı ve İslam’ı çağdaş yaşam kepazeliğine uydurma hezeyannameleri kitaplıkları doldurmaktadır.
Şüpheleri ortaya çıkaran ve akideleri karıştırarak onları kesin ve kati kanaatler olmaktan çıkaran kelamî ve felsefî hezeyannameler hakka aykırı ve yalan birçok iddialar barındırır. Birçoğu kelam ve felsefe alanında telif edilen veya çevirileri yapılarak piyasaya sürülen kitaplar gün geçtikçe yaygınlaşmaktadır. Söz konusu kitapların buna paralel olarak itikadi, fikrî ve amelî alandaki sapmaları konsolide eden (devamlılığını sağlayan) ve yaygınlaşmasına sebep olan önemli bir itici etkisi vardır.
Dolaylı yollardan tevhid akidesini red ve artık saklama gereği duymadıkları aleniyette hadis inkârcılığını ihtiva eden bu tür eserlerle bir müminin vakit harcamasında herhangi bir kazanç olmayacağı gibi zarar etme ihtimali daha fazladır. Bu sebeptendir ki bundan yedi yüz elli yıl evvel yaşamış olan İbnu’l Kayyım rahimehullah şöyle demiştir:
“Kitaplar gerçekten çokçadır. Kelam, cedel ve zihinleri yoran lüzumsuz eserler hayli fazlalaşmıştır. İlim ise bunların çoğundan oldukça uzaktır.” [1]
Bu ve benzeri başka sebeplerden ötürü kitap okuma eylemini olabildiğince ciddiye almak gerekir. Büyük bir ekseriyeti sobalık odun parçası olmayı hak eden kitap görünümlü hezeyannameleri basan, dağıtan ve reklam edip pazarlayanlara karşı uyanık ve dikkatli olunmalıdır. Herhangi bir kitabı edinmeden ve okumadan önce muhakkak bu hususlarda bilgili ve tecrübeli dost ve arkadaşlara danışılmalıdır. Bunun bir yolu da yazımızın başından beri konu edindiğimiz ve güvenilir bir mecrada takdim olunduğuna dikkat edilmesi gereken kitap raporu veya kitap tanıtım/değerlendirme yazıları türünden metinleri takip etmektir.
Unutulmamalıdır ki bütün kitaplar tek bir Kitab’ı ve onun “Yürüyen” örneğini sallallahu aleyhi ve sellem öğrenmek, anlamak ve yaşamak içindir.
Eğer öyle değilse bu, nice okumaktır!
İlk Yorumu Sen Yap