Es-Selamu Aleykum Kıymetli Okurlar,
Gençlerle Muamele Köşemizde yaşamımızın en önemli müessesesi olan aile kurumunu geliştirecek konuları ele almaya devam ediyoruz. Geçtiğimiz sayılarımızda önce gençleri fizyolojik ve psikolojik yönden tanımaya çalıştık. Ardından insanın ebeveyn olarak kendi içine dönmesi gerektiğinden bahsettik, bu doğrultuda insanın özünü etkileyen önemli bazı kavramları ele aldık. Genç evlatlarımızı yetiştirirken onları ve kendimizi tanımak işin bir yanı esasen temeliydi, ailenizin dinamiklerini tanımak ve bilmek de diğer yanı. Bu doğrultuda gelecek sayılarda sizlerle aile türlerini detaylı olarak ele alacağız, inşallah.
Baumrind adlı araştırmacıya göre aile türleri dediğimizde dört tür aileden bahsedilir: Otoriter aile, esnek aile, ihmalkâr aile ve yetkin aile. Bu aile tiplerinin her birini tek tek detaylı ele alacağız. Öncesinde aile türlerini oluşturan faktörlere bakalım. Ne oluyor da bir aile ihmalkâr aile olabilir? Veya bir ailenin otoriter mi, esnek mi olacağını ne belirliyor? Aile türlerinin temeline baktığımızda iki temel faktör gözümüze çarpar:
1. Ailedeki düzen: Bir ailede ne kadar sağlıklı oluşturulmuş bir düzen varsa çocuk o kadar az kaygı hissediyor. Çünkü çocuklar için dünya bilinmez bir yer ve insan davranışları tahmin edilemezdir. Düzen ise bu belirsizliği azaltır, anne babasının davranışlarını çocuk için tahmin edilebilir bir hâle getirir. Ancak bu durumda çocuk anne babasına rahatlıkla güvenebilir ve kendini daha huzurlu hissederek büyüyebilir.
2. Aile içindeki ilişki kurma şekli: Anne babanın çocuğunu olduğu gibi kabul ettiği, ona özgürlük alanı tanıdığı, seçme ve karar alabilme becerilerinin geliştirilebildiği bir ilişki kurulduğu zaman çocuk mutlu ve huzurlu hisseder. Aksi takdirde ebeveynin ilişkideki tutumuna göre farklı aile türleri ortaya çıkar.
Bu iki faktör sonucunda oluşan aile türleri:
| Düzen | İlişki | |
| Otoriter aile | Var | Yok |
| Esnek aile | Yok | Var |
| İhmalkâr aile | Yok | Yok |
| Yetkin aile | Var | Var |
Bu faktörler üzerinden otoriter aileyi ele alalım. Bu aile yapısı geçtiğimiz yüzyılın geleneksel aile yapısıdır. Otoriter aile türünde ebeveynlerin çocuklara dayattığı belirli bir düzen vardır. Ebeveyni, çocuktan bu düzene uymasını, kurallara itaat etmesini, anne babasının sözünü dinlemesini, dediğini yapmasını, itiraz etmemesini ister. Böyle bir aile yapısında çocuk ebeveynini otoriter, mükemmeliyetçi, sert, disiplinli, ciddi, acımasız gibi sıfatlarla vasıflandırır. Ebeveyninin böyle bir yüzüyle sürekli karşı karşıya kalır. Otoriter bir aile olup olmadığınızı şu soruları cevaplayarak anlayabilirsiniz:
1. Çocuğunuz anne babasının sevgisini hissedebiliyor mu?
2. Evde kuralları sorgulamaya izin verilen bir ortam var mı? Çocuğunuz bir kuralı sorguladığında tepkiniz öfke mi, yoksa beraber düşünüp anlamaya yönelik mi oluyor?
3. Anne babasıyla konuşurken çocuğunuz rahatlıkla öneri sunabileceğini hissediyor mu?
4. Çocuğunuz anne babasından korkup çekiniyor mu?
5. Üzüldüğünde veya bir duygu yaşadığında çocuğunuz bunu sizinle paylaşabiliyor mu?
6. Anne babanın haberi olmadan yasakladığınız şeyleri çocuğunuz gizli gizli yapıyor mu?
7. Çocuğunuz kendisine kızılacak korkusuyla yalan söylüyor mu?
Bu sorulara cevaplarınız çoğunlukla “Evet” olduysa otoriter bir aile yapısındasınız demektir. Otoriter aileye baktığımızda aile, ebeveyn merkezlidir. Ebeveyne göre evin gündelik hayatı, akışı, kurallar ve olaylar şekillenir. Katı bir düzen söz konusudur. Kararları anne baba verir, kuralları onlar koyar. Çocuğun bunu sorgulaması istenmez. İtaat ve otorite çok önemlidir. Sevgi ilişkisi bağlamında duygu paylaşımı yoktur. Anne baba da çocuk da duygularını ifade etmez. Sevgi bastırılır. Neden otoriter aileler sevgilerini ifade etmekten geri dururlar diye baktığımızda ebeveynlerin sevgiyi otoriteleri için bir risk olarak gördüklerini, sevgilerini gösterdiklerinde çocuklarının şımaracağını düşündüklerini görmekteyiz. Bu çocuklar sevildiklerini hiçbir zaman hissetmezler. Derin bir boşluk hissine kapılır ve her şeyi içlerinde yaşamak zorunda kalırlar.
Otoriter ailede büyüyen çocuklar hangi davranışları sergiler? Çocuk, bu aile yapısında ebeveynin sevgisini kaybetmekten korkar, kazanmak için çok uğraşır. Hatta ailesinin istediği gibi bir hayat yaşayan birçok yetişkin anne babasının sevgisini kazanmak için bunları yaptığını söyler. Yine bu aile yapısında çocuk duygularını sürekli bastırır. Bunun sonucunda yoğun öfke hisseder. Empati becerisi gelişmez. Genellikle zorbalık yapan çocukların bu aile yapısında büyüdüğünü görürüz. Daha fazla yalan söylemeye meyilli olurlar. Anne babalarından gizli saklı şeyler yaparlar. Kendilerine kızılmasından korktukları için davranışlarının sorumluluğunu üstlenmek istemezler, suçu başkalarının üstüne atma eğilimindelerdir.
Yapılan araştırmalara göre otoriter ailede büyüyen çocuklar ebeveyn olduklarında genelde esnek aile tipinde bir ebeveynlik sergilemektelerdir. Burada kişi şöyle düşünmektedir: “Ben ailemden istediğim gibi sevgi görmedim. Sevildiğimi hissetmedim. Bari çocuğum sevildiğini hissetsin.” Böyle düşünen kişi çocuğunun sevildiğini hissetmesi için sürekli olarak ona onu sevdiğini söyler, onun isteklerini yapmaya çalışır, ona daha özgür bir alan tanımak için uğraşır. Çocuğun kendisini zorladığı durumlarda da çocuğu yönetemez ve öfkeli, saldırgan tepkiler gösterir. Ve hiçbir zaman çocuğuna yeteri kadar sevgi verdiğinden emin olamaz. Otoriter ailede büyümenin sonucu olan esnek ebeveynlerin gelecek sayılarda ele alıyor olacağız inşallah.
Bu sayıda otoriter aile tipini ele aldık. Otoriter ailede anne babanın tutumlarından, çocuğun bu tutumlardan nasıl etkilendiğinden ve otoriter aile olup olmadığınızı nasıl anlayacağınızdan bahsettik. Gelecek sayıda otoriter ailelerin ebeveynlik davranışlarını geliştirmenin yollarını ele alacağız. Selam ve dua ile…
